Zmiany klimatu mogą mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na zdrowie globalnej populacji. Bezpośredni wpływ obejmuje na przykład fizjologiczne skutki narażenia na ekstremalne zjawiska termiczne, sprzyjające warunki dla rozwoju chorób niezakaźnych (krążenia i układu oddechowego) uwarunkowanych np. jakością powietrza, a także urazy czy zgony z powodu narażenia na ekstremalne zjawiska pogodowe takie jak burze, susze, powodzie czy pożary. Zmiany klimatu mają również pośredni wpływ na zdrowie, prowadzą, bowiem do wielu zmian ekologicznych. W ich kontekście należy rozpatrywać dodatkowo takie problemy jak brak żywności i zasobów wody zdatnej do picia, rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych wrażliwych na zmiany klimatyczne (np. malaria), a także reakcje społeczne na zmiany klimatu lub nawet takie kwestie jak przemieszczenie ludności i problem ograniczonego dostępu do służby zdrowia.
źródło: http://www.imgw.pl/2018/12/19/zmiany-klimatu-a-zdrowie-raport-who-prezentowany-na-cop24/
Rys. 1. Wpływ różnych zanieczyszczeń powietrza i gazów cieplarnianych na klimat i zdrowie (źródło: www.who.int)
W Raporcie WHO uwypuklono kwestię wpływu jakości powietrza na zdrowie, bowiem związek pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza a złym stanem zdrowia jest najbardziej ewidentny (Rys. 1) i potwierdzony w szczegółowych badaniach. Dotyczy to całej populacji, a skutki obserwowane są od dekad. Podkreśla się, że obecnie ponad 91% miejskiej populacji świata oddycha powietrzem, w którym zawartość zanieczyszczeń przekracza normy zawarte w wytycznych WHO. Dlatego hasło ostatniej kampanii WHO brzmi „Niewidzialny zabójca”, gdyż zanieczyszczenie powietrza jest cichym zabójcą (The Invisible Killer), niewidocznym dla oczu, natomiast jego skutki mogą być śmiertelne. Jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów z powodu chorób niezakaźnych (ang. skrót NCDs – noncommunicable diseases; zaliczają się do nich głównie choroby serca i płuc, nowotwory i cukrzyca). Szacuje się, że zanieczyszczenie powietrza jest przyczyną 26% zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca, 24% zgonów z powodu udarów, 43% zgonów z przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i 29% zgonów z powodu raka płuc w skali populacji światowej. Zanieczyszczenia pyłowe bywają szczególnie niebezpieczne i to nie tylko ze względu na ich rozmiar i przenikanie do wnętrza organizmu człowieka, ale również ze względu na fakt, że mogą być one nośnikami dodatkowych zanieczyszczeń (na ziarnach pyłu mogą osiadać np. cząstki metali ciężkich itp.). Skutek biologiczny ekspozycji na zanieczyszczenia pyłowe bywa zatem często trudny do oszacowania (i wykazania powiązania z konkretnym zdarzeniem zdrowotnym). W tym kontekście zagrożenie dla populacji należałoby rozpatrywać nawet szerzej niż we wspomnianym Raporcie WHO, w którym przytaczane są dane na temat liczby zgonów.
W Raporcie WHO stwierdzono, że zanieczyszczenie powietrza jest co roku przyczyną niemal 7 000 000 zgonów, z czego narażenie na w zanieczyszczenie w pomieszczeniach powoduje ponad 4 000 000 zgonów rocznie w skali globalnej. W Polsce co roku około 44 500 dorosłych umiera przedwcześnie z powodu schorzeń uwarunkowanych zanieczyszczeniem powietrza. Wyniki takie zaprezentowano również w raporcie Banku Światowego na szczycie COP24 w Katowicach. Na liście 50 europejskich miast z największym zanieczyszczeniem powietrza aż 36 leży w Polsce (miejsca od 3 do 6 w rankingu zajmują kolejno Opoczno, Żywiec, Rybnik, Pszczyna, a Kraków znajduje się na pozycji 8/50) https://unearthed.greenpeace.org/2018/05/02/air-pollution-cities-worst-global-data-world-health-organisation/. Najnowszy, szczegółowy raport Europejskiej Agencji Środowiska EEA, dotyczący zanieczyszczenia powietrza w Europie (analiza dla okresu 2000-2016) jest dostępny tutaj https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2018, a dane o zanieczyszczeniu powietrza publikowane przez WHO można znaleźć tutaj https://www.who.int/air-pollution/news-and-events/how-air-pollution-is-destroying-our-health.
W zależności od regionu udziały sektorów gospodarki odpowiedzialnych za emisję szkodliwych dla zdrowia i globalnego klimatu zanieczyszczeń powietrza (gazów cieplarnianych i pyłów) mogą się różnić, natomiast wniosek prezentowany w Raporcie WHO jest jeden: źródła zanieczyszczenia powietrza i zmian klimatycznych są zasadniczo takie same, stanowią je głównie systemy energetyczne (rys. 2).
źródło: http://www.imgw.pl/2018/12/19/zmiany-klimatu-a-zdrowie-raport-who-prezentowany-na-cop24/
Rys. 2 Główne źródła emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczenia powietrza w otoczeniu miejskim (źródło: www.who.int)
Zmiany struktury systemów energetycznych, również w Polsce, wiążą się z konkretnymi kosztami, natomiast w perspektywie rozwoju i zdrowia publicznego wydają się one niewspółmierne do kosztów, jakie ponosi społeczeństwo z racji zanieczyszczonego środowiska życia. Specjaliści z Banku Światowego na swoim wystąpieniu podczas COP24 w Katowicach stwierdzili, że „koszt zanieczyszczenia powietrza w Polsce” wynosi obecnie od 31 do 40 miliardów dolarów (110 – 150 mld zł) rocznie – czyli od 6.4 do 8.3 % krajowego PKB.
Warto także zwrócić uwagę na istotny wpływ czynników meteorologicznych na aktualny stan zanieczyszczenia atmosfery. Warunki termiczne mogą pośrednio przyczyniać się do wzrostu stężenia zanieczyszczeń pyłowych, zwłaszcza w okolicach osiedli niewielkich gospodarstw domowych, które same regulują procesami grzewczymi, a ich natężenie uzależniają od aktualnych warunków pogodowych. Dlatego ta emisja jest zmienna i trudna do oszacowania, a jej udział w Polsce wydaje się wyższy względem prezentowanych szacunków globalnych. Utrzymywanie się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery będzie zależne od aktualnej cyrkulacji atmosferycznej (układu barycznego) i modyfikowane przez czynniki lokalne. Szczególną uwagę należy zwrócić na występowanie zakłóceń w pionowym profilu temperatury powietrza w atmosferze (tzw. inwersja temperatury powietrza). W Polsce mroźna i słoneczna pogoda w okresie zimowym jest zwykle kształtowana pod wpływem wyżu znad Skandynawii lub Rosji. W warunkach takich pionowe ruchy w kolumnie powietrza są zwykle blokowane i jeśli zimniejsze powietrze zalega poniżej ciepłego (inwersja), to nie dochodzi do rozwoju ruchów pionowych. Dodatkowo, jeśli układ wyżowy jest stabilny, to ruch powietrza w poziomie również będzie słaby. W takiej sytuacji nie występują warunki dla mieszania się w masie powietrza, a zatem i transportu („wynoszenia”) zanieczyszczeń. Mogą być one dodatkowo utrudnione ze względu na ukształtowanie terenu (np. lokalizacja w kotlinie). Wszystkie zanieczyszczenia koncentrują się w jednym obszarze. Najgorzej, jeśli sytuacja taka trwa kilkanaście godzin czy dni, wtedy dochodzi do nagromadzenia zanieczyszczeń i sytuacja aerosanitarna staje się bardzo zła i niebezpieczna dla zdrowia.
Przed zaplanowaniem aktywności na zewnątrz najlepiej sprawdzać aktualne dane i prognozy dotyczące zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy. Prognozy ekspertów IMGW-PIB, dotyczące stężenia zanieczyszczeń powietrza w województwach małopolskim i śląskim są dostępne tutaj: http://smog.imgw.pl/home ; http://spjp.katowice.wios.gov.pl/
dr Joanna Wieczorek
Zespół Prognoz Biometeorologicznych IMGW-PIB
źródło: http://www.imgw.pl/2018/12/19/zmiany-klimatu-a-zdrowie-raport-who-prezentowany-na-cop24/
